Kontynuując cykl o często pojawiających się we wzorcach umownych klauzulach niedozwolonych chcielibyśmy zwrócić uwagę na te klauzule, które wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania, przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy lub nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy.
1. W przypadku rezygnacji z przyczyn nieleżących po stronie Organizatora, w tym z powodu (…). Osobie, która dokonała wpłaty zwraca się wpłaconą kwotę po potrąceniu zryczałtowanych kosztów rezygnacji, które uzależnione są od daty rezygnacji i wynoszą (…..)
Najczęściej niedozwolone klauzule polegające na zatrzymaniu świadczenia konsumenta lub części tego świadczenia spotyka się we wzrocach umownych stosowanych przez organizatorów turystyki. Do rejestru klazul niedozwolonych wpisane są zarówno postanowienia o potrąceniu kosztów w zryczałtowannej wysokości (najcęściej stanowiących określony procent zapłaconej ceny wycieczki w zależności od terminu rezygnacji) jak i takie, które pozwalają biuru turystycznemu na potrącenie rzeczywiście poniesionych przez nie kosztów, dotyczących Klienta rezygunującego z wycieczki.
Abuzywność takich klauzul wynika przede wszystkim z faktu, że ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych, określająca m.in. zasady odpowiedzialności organizatora turystyki, wskazuje , że organizator turystyki odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o świadczenie usług turystycznych, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest spowodowane wyłącznie:
1) działaniem lub zaniechaniem klienta;
2) działaniem lub zaniechaniem osób trzecich, nieuczestniczących w wykonywaniu usług przewidzianych w umowie, jeżeli tych działań lub zaniechań nie można było przewidzieć ani uniknąć, albo
3) siłą wyższą.
Oznacza to, że odpowiedzialność organizatora turystyki za nienależyte wykonanie zobowiązania opiera się na zasadzie ryzyka, z której może się on zwolnić jedynie za pomocą wykazania jednej z trzech powyżej opisanych przesłanek egzoneracyjnych. Taka odpowiedzialność biura podróży jest nawet zaostrzona w stosunku do ogólnych zasad odpowiedzialności kontraktowej opartej na zasadzie winy, wynikających z Kodeksu Cywilnego. W świetle tak określonych zasad odpowiedzialności uznać należy, że sposób organizowania swojej działalności przez organizatora turystyki jest jego sprawą i nie powinien obciążać konsumenta. Niedopuszczalne jest w świetle wskazanej ustawy przerzucenie ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej na klientów biura podróży (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 stycznia 2010 r. VI ACa 585/10).
Nie oznacza to oczywiście, że Klient biura podróży może zawsze żądać zwrotu całości zapłaconej ceny, niezależnie od tego kiedy i z jakich powodów zrezygnował z wycieczki. Te okoliczności powinny być jednak każdorazowo rozstrzygane indywidualnie, w świetle wskazanych zasad odpowiedzialności biura podróży wynkającej z ustawy o usługach turytycznych. Nie jest dopuszczalne ustalanie zasad określających zasady zwrotu świadczenia lub jego braku a priori, w oderwaniu od ciążących na organizatorze turystki zasadach odpowiedzialności i okoliczności konretnego przypadku. W takich sytuacjach istotne znaczenie mają przyczyny niewykonania świadczenia, np. rezygnacja konsumenta zawiniona przez organizatora, wystąpienie okoliczności, za które żadna ze stron nie odpowiada itd. Wszystkie te okoliczności mają znaczenie przy ustalaniu podstaw i wysokości należnego konsumentowi zwrotu. Dla negatywnej oceny postanowień, na mocy których dochodzi do całkowitego zwolnienia przedsiębiorcy z obowiązku rozliczenia się z konsumentem, wspomniane powyżej okoliczności nie mają jednak znaczenia. W sytuacji, gdy przedsiębiorca z góry wyklucza obowiązek zwrotu konsumentowi kwot stanowiących równowartość niewykorzystanych przez niego świadczeń, postanowienie, na mocy którego do tego dochodzi, można uznać za niezgodne z prawem (Raport UOKiK z kontroli działalności organizatorów turystyki)
2. “W przypadku skreślenia z listy studentów z powodu: niepodjęcia studiów, rezygnacji ze studiów oraz wydalenia z Uczelni, wniesiona opłata nie podlega zwrotowi. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, np. z przyczyn losowych, dziekan na wniosek zainteresowanego może zgodnie z uchwałą Senatu Uczelni podjąć decyzję o zwrocie opłaty”
Podobny charakter mają klauzule w regulaminach uczelni zastrzegające przepadek czesnego w razie nie rozpoczęcia semestru lub rezygnacji w jego trakcie. Postanowienia umów zawieranych ze studentami przez uczelnie wyższe oraz postawienia regulaminów studiów (stanowiących wzorce umowne, w rozumieniu art. 384 i n Kodeksu Cywilnego) wyłączające prawo studenta do zwrotu opłaty za studia w wypadku rezygnacji ze studiów lub zobowiązujące do wniesienia opłaty za studia mimo rezygnacji stanowią niedozwolone postanowienia umowne przede wszystkim ze względu na to, że zastrzegają zapłatę za de facto niespełnione świadczenie oraz przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy. Takie i podbne klauzule należy zatem, co do zasady, uznać za niedozowolne (art 3853 Kodeksu Cywilnego pkt 13), zaś ochrona przyznana konsumentowi w tym zakresie jest na tyle szeroka, że istnieją nawet wątpliwości, co do możliwości odpowiedniego konstruowania zadatku w umowach z konsumentami. O tym jednak już w kolejnym wpisie.