W dniu 25 listopada 2015 r. została przyjęta nowa dyrektywa dotycząca usług płatniczych (PSD 2). Wejście w życie tego aktu od dnia 1 stycznia 2016 r. i obowiązek jego implementacji do krajowych porządków prawnych do dnia 13 stycznia 2018 r. dla praktyki wielu platform internetowych w zakresie przyjmowania płatności elektronicznych mogą oznaczać spore zmiany.
DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2015/2366 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniająca dyrektywy 2002/65/WE, 2009/110/WE, 2013/36/UE i rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 oraz uchylająca dyrektywę 2007/64/WE, bo tak brzmi pełna nazwa tej dyrketywy, potocznie zwanej PSD 2, zastąpiła dotychczasową dyrektywę obowiązującą w tej materii tj. DYREKTYWĘ 2007/64/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE (PSD 1).
Wskazane dyrektywy miały na celu określić unijne ramy prawne dotyczące usług płatniczych i zapwnić integrację płatności detalicznych w Unii, zgodnie z wymogami rynku wewnętrznego. Przepisy wskazanych aktów są ważne dla branży e-commerce, z tego względu, że regulują kwestie związane z płatnościami elektronicznymi. Bardzo istotne z tego punktu widzenia są również postanowienia dotyczące podlegania reżimowi i wymogom wynikającym z danej dyrektywy przez operatorów platfrom handlu elektronicznego działających jako agenci handlowi.
Dlaczego to takie ważne? Przepisy wskazanych dyrektywy regulują warunki pod jakimi dopuszczalne jest i zgodnie z jakimi powinny być wykonywane tzw. usługi płatnicze takie jak przyjmowanie wpłat gotówki i dokonywanie wypłat gotówki z rachunku płatniczego, wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku płatniczego, transfer środków na rachunek płatniczy np. realizacja usług polecenia zapłaty, realizacja transakcji płatniczych przy użyciu karty płatniczej bądź podobnego instrumentu, realizacja przelewów, realizacja przekazów pieniężnych. Wykonanie tego typu usług wymaga spełnienia bardzo rygorystycznych warunków, w tym uzyskania stosownego zezwolenia, co przyjęła jako zasadę, także polska ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, która została uchwalona w celu implementacji dyrektywy PSD 1. Nic dziwnego, że dla podmiotów, które potencjalnie mogły wchodzić w zakres wskazanych przepisów bardzo istotny był katalog wyłączeń pozwalający na niestosowanie rygorystycznych wymogów nałożonych przez przepisy dyrektywy (ustawy).
Dla platform handlu elektronicznego bardzo istotne była kwestia możliwości objęcia ich wyłączeniem spod tych przepisów przewidzianym dla agentów handlowych.
Dotychczas spod zakresu dyrektywy dotyczącej usług płatniczych (PSD 1) wyłączone były transakcje płatnicze od płatnika do odbiorcy za pośrednictwem agenta handlowego uprawnionego do prowadzenia negocjacji lub zawierania transakcji sprzedaży lub zakupu towarów lub świadczenia usług w imieniu płatnika lub odbiorcy. Praktyka transpozycji wskazanego wyłączenia do porządków krajowych i jego stosowania była bardzo różna. W polskiej ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych określono, że jej postanowień nie stosuje się do transakcji płatniczych między płatnikiem a odbiorcą dokonywanych za pośrednictwem osoby wykonującej czynności zmierzające do zawarcia przez płatnika i odbiorcę oznaczonej umowy lub zawierającej taką umowę w imieniu lub na rzecz płatnika albo odbiorcy.
Na to wyłączenie często powoływali się operatorzy platform handlu elektronicznego, wchodzący w posiadanie środków pieniężnych uiszczanych w drodze płatności elektronicznych za towary lub usługi oferowane za pośrednictwem tych platform. Niejednoznaczne brzmienie przepisu dyrektywy, a przede wszystkim polskiej ustawy o usługach płatniczych, pozwalały na postawienie tezy o dopuszczalności takiej praktyki, co, jak się zdaje, przyjmowały również właściwe organy.
Dyrektywa PSD 2 przyniosła bardzo istote zmiany w tym zakresie.
Stosownie do motywu 11 dyrektywy “Wyłączenie transakcji płatniczych realizowanych za pośrednictwem agenta handlowego w imieniu płatnika lub odbiorcy z zakresu stosowania dyrektywy 2007/64/WE stosowane jest w poszczególnych państwach członkowskich w bardzo zróżnicowany sposób. Niektóre państwa członkowskie dopuszczają stosowanie wyłączenia przez platformy handlu elektronicznego, które działają jako pośrednicy w imieniu zarówno indywidualnych kupujących, jak i indywidualnych sprzedających, nie dysponując żadną realną możliwością negocjowania czy też zawarcia transakcji sprzedaży lub kupna towarów lub usług. Takie stosowanie wyłączenia wykracza poza zamierzony zakres określony w tej dyrektywie i może potęgować ryzyka dla konsumentów, ponieważ dostawcy ci pozostają poza zakresem ochrony zapewnianej przez ramy prawne. Zróżnicowane praktyki w zakresie stosowania przepisów powodują również zakłócenie konkurencji na rynku płatności. Aby zaradzić tym obawom, wyłączenie to powinno mieć zatem zastosowanie w przypadku, gdy agenci działają jedynie w imieniu płatnika lub jedynie w imieniu odbiorcy, bez względu na to, czy posiadają środki pieniężne klientów. W przypadku gdy agenci działają w imieniu zarówno płatnika, jak i odbiorcy (na przykład za pośrednictwem platformy handlu elektronicznego), powinni być wyłączeni jedynie wtedy, gdy w żadnym momencie nie wchodzą oni w posiadanie środków pieniężnych klientów ani nie uzyskują nad tymi środkami kontroli.”
Obecnie, ze względu na wskazane motywy przyjęto, że takie wyłączenie spod wymogów wskazanych w dyrektywie stosuje się do transakcji płatniczych od płatnika do odbiorcy za pośrednictwem agenta handlowego upoważnionego – na podstawie umowy – do prowadzenia negocjacji lub zawierania transakcji sprzedaży lub zakupu towarów lub usług w imieniu wyłącznie płatnika lub wyłącznie odbiorcy.
Takie brzmienie przepisu oznacza definitywny brak objęcia wskazanym wyłączeniem przewidzianym dla agentów handlowych operatorów platform handlu elektronicznego, którzy działają jednocześnie w imieniu zarówno płatnika jak i odbiorcy. Jednocześnie jak wynika z przytoczonych motywów dyrektywy takie platformy będą mogły być wyłączone spod zakresu dyrektwy tylko wtedy, gdy ich operatorzy na żadnym etapie nie wchodzą w posiadanie środków pieniężnych. Tym samym przykładowo jeśli płatności dokonywane na platformie za usługi lub towary oferentów korzystających z platformy będą w jakimklowiek zakresie i przez jakikolwiek czas w posiadaniu operatora platformy (który np. następie rozlicza się z pobranych płatności) będzie musiał spełniać wymogi określone dla dostawców usług płatniczych. W takich sytuacjach powoływanie się na przedmiotowe wyłączenie przewidziane dla agentów handlowych, nie będzie dopuszczalne, gdyż takie wyłączenie nie będzie już obejmować z pewnością takich przypadków
W związku z powyższym, koniecznym jest dla takich operatorów, aby podjęli działania przygotowujące do nowej sytaucji na rynku usług płatniczych, która zaistnieje w wyniku implementacji dyrektywy PSD 2 do polskiego porządku prawnego. Zastosowanie bowiem znajdą do nich w pełni wymogi przewidziane dla dostawców usług płatniczych (zakładając oczywiście prawidłowość implementacji dyrektywy PSD 2 do prawa krajowego), w tym konieczność uzyskania stosownego zezwolenia, chyba, że dokonają w swoim biznesie odpowiednich zmian, w szczególności np. pozwalających na skorzystanie z jednego z przypadków przewidzianych w nowym katalogu wyłączeń lub zaprzestania świadczenia usług kwalifikowanych jako usługi płatnicze. Jak się wydaje kluczowa będzie tu kwestia wejścia w posiadanie środków pieniężnych lub uzyskanie kontroli nad tymi środkami lub brak zaistnienia takich okoliczności.